เนียมหูเสือ หรือหูเสือ ชื่อเรียกทางเหนือเรียก หอมด่วนเสือ หอมด่วนหูเสือ เป็นไม้ล้มลุก ขนาดเล็ก สูงราว 30-90 เซนติเมตร
ใบรูปร่างกลมรี ปลายใบมน ใบหนา กรอบ ยาว 2.5 เซนติเมตร และมีขนอ่อนทั่วไป ริมใบจักเป็นคลื่น รอบใบ เมื่อขยี้ ใบมีกลิ่นหอม คล้ายพิมเสน กล่าวในตำรายาไทยว่า น้ำคั้นจากใบหูเสือ มีสรรพคุณแก้ปวดหู พิษฝีในหู แก้หูน้ำหนวก ดังนั้น ชื่อหูเสือ จึงเป็นที่น่าสนใจว่า ชื่อหูเสือ จะมีที่มาจากประโยชน์ของพืชชนิดนี้หรือไม่ หรือว่าอาจเพราะว่า ใบมีลักษณะคล้ายหูเสือ ในด้านอาหาร ยังใช้รับประทานเป็นผักสด แกล้มอาหารประเภท ยำ ลาบ และน้ำพริก มีรสเผ็ด กลิ่นหอม ช่วยทำให้อาหารมีกลิ่นและรสดีขึ้น ทำให้เจริญอาหาร (1)
ชื่อวิทยาศาสตร์หูเสือ คือ Plectranthus amboinicus (Lour.) Spreng ในตระกูล Lamiaceae มีการใช้ และการวิจัยหูเสือในหลายประเทศ ในทางพื้นบ้าน มาเลเซีย (2) ใช้น้ำต้มใบ รักษาหืด ไข้ ปวดท้อง คลื่นไส้อาเจียน รูมาติสซึ่ม ไอ ติดเชื้อในทางเดินปัสสาวะ และอาการชัก การใช้ภายนอก ใช้รักษาแผล ปวด บวม และไฟไหม้ สารประกอบสำคัญ (3) น้ำมันหอมระเหยจากการกลั่นด้วยไอน้ำ ได้ผลลัพธ์เป็นน้ำมันหอมระเหยปริมาณเป็น 0.04-0.05% ประกอบด้วย terpinolene (3.75%), -pinene (3.20%), -pinene (2.50%), caryophyllene (4.20%), methyl eugenol (2.10%), thymol (41.3%), 1,8-cineole (5.45%), eugenol (4.40%), carvacrol (13.25%) และ-phellandrene (1.90%). จากการทบทวน การใช้แบบพื้นบ้านในหลายประเทศ เช่น จีน อินเดีย บราซิล ศรีลังกา มาเลเซีย มีการใช้แบบพื้นบ้านหลากหลาย สรุปการใช้ ในระบบทางเดินอาหาร เช่น อาการปวดบิด อาการธาตุพิการ ช่วยขับถ่าย ระบบทางเดินหายใจ ได้แก่ หืด หลอดลมอักเสบ หวัด ไอ และ ปอดบวม ระบบหัวใจและหลอดเลือด ได้แก่อาการหลอดเลือดหัวใจ ขาดเลือด และ ความดันหิตสูง แก้ปวด และ ปวดอักเสบ ปวดลำไส้ รูมาติสซึม ปวดหู เยื่อบุตาอักเสบ ระบบประสาท เช่น อาการนอนไม่หลับ ชัก มึนงง หรือวิงเวียน และ แก้ อาการทางตับ และระบบประสาท ในอินเดียใช้รากเป็นเครื่องเทศ หรือดอง เหยาะกิน (2) อย่างไรก็ดี หูเสือ ยังไม่มีงานวิจัยด้านคลินิก ที่จะยืนยันสรรพคุณทางพื้นบ้านที่มีการใช้อย่างหลากหลาย มีเพียงการวิจัยต้านการอักเสบ ในหนูแรท (4,5)
นอกจากการใช้ทางการรักษา ยังมีการนำมาใช้ปลูก เป็นขอบเขตดินแดน หรือปลูก เพื่อเป็นแนวเพื่อป้องกันการกัดกร่อนของดิน ปลูกปรับปรุงดินสำหรับการปลูก ถั่วที่ใช้เลี้ยงวัว ข้าวโพด
จะเห็นได้ว่า หูเสือ มีการใช้ประโยชน์แบบพื้นบ้านมากมาย การวิจัยส่วนใหญ่ทำในหลอดทดลอง อย่างไรก็ดี การใช้แบบพื้นบ้าน ที่คล้ายคลึงกัน และ การใช้รักษาอาการที่หลากหลาย ได้ยืนยันถึงประโยชน์ โดยเฉพาะมีการใช้แบบโบราณมานาน การปลูกพืชยังสามารถใช้ปรับปรุงดินได้ เป็นอย่างดี และ เป็นพืชท้องถิ่นที่อดทนต่อความแห้งแล้ง จึงสมควรนำมาปลูก เพื่อประโยชน์เป็นอาหาร เป็นยาด้วย
เอกสารอ้างอิง
1) สำนักงานคณะกรรมการสาธารณสุขมูลฐาน. สำนักงานปลัดกระทรวงสาธารณสุข สถาบันกาแพทย์แผนไทย กระทรวงสาธารณสุข.โรงพิมพ์องค์การสงเคราะห์ทหารผ่านศึก กทม. 2538.
2) Joseph Samy, M. Sugumaran, Kat L.W.L., edited by K.M. Wong, 100 Useful Herbs of Malaysia and Singapore An introduction to their medicinal,culinary, aromatic and cosmetic uses, Printed in Singapore, NPE Print Communication. 2014.
3) Roshan P., Naveen M., Manjul PS, Gulzar A., Anita S. and Sudarshan S. PLECTRANTHUS AMBOINICUS (LOUR) SPRENG: AN OVERVIEW. The Pharma Research (T. Ph. Res.), (2010), 4; 01-15.
4) https://en.wikipedia.org/wiki/Plectranthus_amboinicus.
5) Yung-Jia Chiu, Tai-Hung Huang, Chuan-Sung Chiu, Tsung-Chun Lu, Ya-Wen Chen, Wen-Huang Peng, and Chiu-Yuan Chen. Analgesic and Antiinflammatory Activities of the Aqueous Extract from Plectranthus amboinicus (Lour.) Spreng. Both In Vitro and In Vivo characterization, Complementary and Alternative Medicine Volume 2012.
บทความโดย รศ.ดร.ภญ.พาณี ศิริสะอาด
ภาพประกอบโดย สุภฎารัตน์ สุธีพรวิโรจน์
